Suyun Öte Yakasına Geçen 'Ala Geyiğin Türküsü'

Erken dönem Türk mezar ve kurganları ile taş betiklerde ve çizimlerde yoğun olarak geyik sembolünün kullanılmasının bir nedeni budur. Daha sonraları bu taşıyıcı hayvan motifinde geyiğin yerini 'Pazırık İskit kurganı'nda görüleceği üzere geyik boynuzu süsü verilmiş at almıştır. Daha sonraları da boynuzlu dağ keçisi almış, özellikle Gök-Türkler döneminde 'tamga' olarak sıklıkla kullanılmıştır.

İslam sonrası dönemlere ise bu taşıyıcı hayvan 'boynuzlu koç' olmuştur. Koç başlı mezar taşları bunu ifade eder. Ayrıca bazı mezar taşlarına konulan boynuzlu koç kafatası da bu kültürün devamıdır. Hâlâ Anadolu'da 'Kurban Bayramı'nda kesilen kurban hayvanının, ölen kişiyi sırtında taşıyacağı, sırat köprüsünü uçarak ve geçerek ölen kişiyi cennete taşıyacağına yönelik inanç, bu kültürün devamı niteliğindedir.

Gök-Tanrı'ya sunulan adak ve kurbanlarda 'Geyik', 'At' ve 'Koç' kurbanlarının bir nedeni ise; Tanrı'dan 'kut' almak ve dilekte bulunmaktır. Yine 'Kam/Şamanlar'ın ritüellerinde geyik boynuzlu başlık giymeleri de sembolik olarak Gök-Tanrı katına erişmeyi ifade ettiğinden, 'kötü ruhları kovucu' anlamını da taşımaktadır.

Konumuza dönersek... Geyiğin sesi de böğürmesi de kutsaldır. Bu nedenle Türklerce yapılan, savaşlarda ve uzaklara haber iletmede kullanılan üflemeli çalgı olan 'Türk karay ve boruları' geyik sesini taklit eder.

Türk Göktengri inancına göre, 3 bin yıllık 'Ruh taşıyıcı geyik taşları ve hikayesi:

Geyik taşlarının tarihi, Türk Devletleri'nin kurulduğu Moğolistan'da ve Kazakistan'da yatıyor. Moğol bilim insanı Prof. Bayarsaihan Jamsranjav'a göre, bronz çağından kalma yaklaşık 3 bin yıllık geyiklerin betimlendiği taşlara 'geyik taşları' denir. Bu oluklu taşlar, boynuzların boynuzlarını ve gökyüzüne doğru uçan geyikleri içeriyordu.

Dünyada yaklaşık 'bin 500 anıt geyik taşı' var. Bu bin 500'ün bin 300'ü Moğolistan'dadır. Diğer iki yüz anıt ise şöyle dağılır; Altay dağında 60, Yenisey'de 20 ve Sibirya'da 60 geyik taşı vardır. Doğu Kazakistan'ın Tarbagatay dağlarında yaklaşık 40 geyik taşı var. Xinjiang Altay'da 92 geyik anıtı var. Ayrıca Kafkasya ülkelerinde de 24 geyik anıtı vardır.

Üç bin yıl önce Türkler inanışlarına göre, ölen devlet adamları için kurganlar yaptılar. Kurganların yakınlarına da geyik taşlarını diktiler. Bu geyik taşlarının kurgandakilerin ruhlarını gökyüzüne taşıyacağına inanılırdı."

Üç bin yıl önce Türkler inanışlarına göre, ölen devlet adamları içinkurganlar yaptılar. Kurganların yakınlarına da geyik taşlarını diktiler. Bu geyik taşlarının kurgandakilerin ruhlarını gökyüzüne taşıyacağına inanılırdı.

Proto-Türkler'e ait Altay Kalpak Taş Petroglifleri, gece ve yıldızlar...v Göğe yolculuk; uçmağa (cennete) / Tanrı katına varmak...

İdil Nehri, Türkler'in büyük göçlerinin önlerindeki en büyük engeldi. Aşılması en zor olan gürül gürül akan nehri, Buzul Çağı'nın son evrelerinde (konu ile ilgili ayrıntılı bilgi için: 'Türkoloji Makaleleri' kitabımdaki, Türkler'in Büyük Kağanı Dünya Fatihi; Oğuz Kağan'ın Yaşadığı Çağ Ve Coğrafya Üzerine Değerlendirmeler' adlı makalemi okuyabilirsiniz), yani M.Ö. 10 binlerde ilk aşanlar, Oğuz Kağan destanında anlatıldığı üzere Oğuz Kağan ve savaşçılarıydı. Uygur harfleri ile yazılı en eski Oğuz Kağan Destanında bu olay şu şekilde anlatılmaktadır:

Tan ağarınca Oğuz Kağan'ın çadırına güneş gibi bir ışık girdi. O ışıktan gök tüylü ve gök yeleli büyük bir erkek kurt/börü çıktı. Bu kurt/börü, Oğuz Kağan'a hitap etti ve "Ey Oğuz, sen Urum (Batı) üzerine yürümek istiyorsun; Ey Oğuz, ben senin önünde yürümek istiyorum" dedi.

Ondan sonra Oğuz Kağan çadırını dürdürdü ve gitti. Gördü ki, askerin önünde gök tüylü ve gök yeleli büyük bir erkek kurt yürümektedir ve kurdun ardı sıra ordu gelmektedir. Gök tüylü ve gök yeleli bu büyük erkek kurt, birkaç gün sonra durdu. Oğuz Kağan da askeri ile durdu.

Burada İtil Müren adında bir deniz vardı. Bu İtil Müren'in kenarında bir kara dağın önünde savaş başladı. Okla, kargı ile ve kılıçla vuruştular. Askerlerin arasında vuruşma çok oldu, halkın gönüllerinde kaygı çok oldu. Boğuşma ve vuruşma öyle yaman oldu ki, İtil Müren'in suyu zencefre gibi baştan başa kıpkırmızı oldu.

Oğuz Kağan yendi ve Urum Kağan kaçtı. Oğuz Kağan, Urum Kağan'ın hanlığını ve halkını aldı. Onun ordugâhına pek çok cansız ve pek çok canlı ganimet düştü. Urum Kağan'ın bir kardeşi vardı. Adı Uruz Beg idi.

Bu Uruz Beg oğlunu dağ başında, derin ırmak arasında iyi tahkim edilmiş bir şehre yolladı ve «Şehri korumak gerek, sen şehri bizim için koru ve savaştan sonra bize gel» dedi. Oğuz Kağan bu şehre yürüdü. Uruz Beg'in oğlu, ona çok altın ve gümüş yolladı ve dedi ki «Ey (Oğuz Kağan), sen benim kağanımsın; babam bana bu şehri verdi ve 'Şehri korumak gerektir; sen de şehri benim için koru ve savaştan sonra gel' dedi. Babam (sana) kızdı ise, bu benim suçum mudur? Ben senin emrini yerine getirmeğe hazırım. Bizim saadetimiz senin saadetindir; bizim uruğumuz senin ağacının ('?) yemişindendir. Tanrı sana yer vermek lütfunda bulunmuş; ben sana başımı ve saadetimi veriyorum. Sana vergi veririm ve dostluktan çıkmam» dedi.

Oğuz Kağan, yiğidin sözünü iyi gördü, sevindi, güldü ve "Sen bana çok altın yollamışsın ve şehri iyi korumuşsun" dedi. Onun için ona 'Saklap' adını koydu ve onunla dost oldu. Sonra Oğuz Kağan, askerler ile İtil adındaki ırmağa geldi. İtil büyük bir ırmaktır. Oğuz Kağan onu gördü ve "İtil'in suyunu nasıl geçeriz?" dedi.

Asker arasında iyi bir bey vardı. Onun adı Uluğ Ordu Beg idi. O akıllı bir erdi. Gördü ki, bu yerde pek çok dal ve pek çok ağaç var. O ağaçları kesti ve bu ağaçlara yattı, geçti. Oğuz Kağan sevindi, güldü ve "Sen burada bey ol; senin adın Kıpçak Beg olsun" dedi.

Türk kültüründe geyik sembolizmi üzerine yapılan akademik çalışmalar son yıllarda artış göstermiştir. Bu çalışmalar, geyik motifinin sadece sanatsal bir öge olmadığını, aynı zamanda Türklerin dünya görüşüne dair önemli ipuçları taşıdığını ortaya koymaktadır. Geyik, Türk kültürünün sürekliliğini ve dönüşümünü anlamak için anahtar bir figürdür.

"Ala Geyiğin Türküsü", Türk kültürünün kadim bir mirası olarak günümüzde de yaşamaya devam etmektedir. Bu miras, geçmişle gelecek arasında bir köprü oluşturmakta ve kültürel kimliğimizin önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Geyik sembolizmi üzerine yapılacak yeni çalışmalar, Türk kültür tarihine dair anlayışımızı daha da derinleştirecektir.

"Bazı Türk halkları soylarını kurttan, bazıları da geyikten getirmişlerdi. Çingiz-Han'la ilgili mitoloji bu her iki motifi de birleştirmiş ve Çingiz soyunun babasını kurttan, annesini de geyikten getirmiştir..."

ALASIĞIN/ALA GEYİK

Türk, Altay ve Moğol mitolojilerinde kutsal geyiktir. Değişik Türk lehçe ve şivelerinde Alageyik, Alabolan ve Alabuğa olarak da bilinir.

Türk kültüründe sığın (geyik) kutsal bir hayvandır. Bazen erenler alageyiğe dönüşür. Bazı Türk ve Moğol boyları soylarının bu kutlu varlıktan türediğine inanırlar. Çoğu zaman soyun bir kolu Gökkurt'tan, diğer kolu ise Gökgeyik'ten gelmektedir.

Geyik sürülerinin başında bulunan kurtlara da Gökgeyik denilir. Geyiklerin boynuzları kamların en önemli simgelerindendir. Bozkurt gökyüzünün, Alageyik ise yeryüzünün simgesidir.

Macarların ataları da bir geyiği izleyerek denizi geçmişler ve bu denizin ortasındaki yarı bataklık bir adada türemişlerdir.

Anadolu ve Asya halılarında ve kilim desenlerinde geyik motifine resim veya sembol olarak sıkça rastlanır. Günümüzde de geyik motifli kazaklar ve çoraplar sıkça karşımıza çıkmaktadır. Anadolu'da alageyiği kovalayan ve kaybolan avcı motifi masallarda ve türkülerde sıkça görülür. * (Kurt, S. Nur (2020). "Türk Mitolojisi Evreninde Geyik Motifi Üzerine Genel Bir İnceleme." Betik, S. 2, s. 60-73.)

Tekrar olacak ama yine de şu paragrafı da paylaşmak gerek: "Bazı Türk ve Moğol boyları, soylarının bu kutlu varlıktan türediğine inanırlar. Çoğu zaman soyun bir kolu Gökkurt'tan, diğer kolu ise Gökgeyik'ten gelmektedir. Geyik sürülerinin başında bulunup idare eden kurtlara da Gökgeyik denilir. Geyiklerin boynuzları kamların en önemli simgelerindendir. Kubamaral dokuz boynuzlu, boynuzları dokuz budaklı olarak betimlenir. Bozkurt gökyüzünü temsil eder. Alageyik ise yeryüzünün simgesidir. * (Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011/Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-1, Sayfa 575)

Geyik sembolü, Türkiye Türkleri'ne ait kültür ve sanatta önemli bir yer tutar. Anadolu'nun ilk 'Akıncıları'ndan Seyyid Battal Gazi Destanı, tıpkı Ural-Altay Türk Destanları'nda olduğu gibi geyiği takip eden avcı hikâyesi ile başlar.

Destanda Seyyit Battal Gazi düşmanlarına şöyle seslenmektedir:

"Biz kurduz, siz koyunsunuz. Kurt, koyundan istediğini kesmez ve kişi kendi nimetini kimseye yedirmez..." * (Battal Gazi Destanı, Sayfa: 181 - Akçağ Yayınları Dç.Dr. Hasan Köksal)

Battal Gazi; 8. Yüzyıl'da Anadolu'ya akınlar düzenlemiş; Malatya başta olmak üzere birçok ilde yurt tutmuş ve yaptığı akınlarla fetihlerde bulunmuş, 1071'de Malazgirt'te Alparslan ile birlikte Anadolu'nun kapılarını kapanmamak üzere Türkler'e açan Danişmendli Beyliği'nin kurucusu Danişmend İbn-i Ali Taylu et Türkmanî'nin dedesi, yani büyük Atası, Beydilli Türkmenleri'nin de boy beyidir.

Nitekim Danişmendname'de şöyle denmektedir:

Melik Danişmend Gazi Resulün neslidir.

Müslüman kişidir, Türklük onun aslıdır. * (Danişmend Gazi Destanı'ndan...)

Her ne kadar Battal Gazi ile ilgili Arap olduğu iddiası mevcut ise de soy seceresi Danişmend Gazi esas alındığında, O'nun Türkmen boy beyi olduğunu söylemek mümkündür. Nitekim Battal Gazi Destanı baştan sona Türk Destan motifleri taşır. Battal Gazi Destanı'nın birçok bölümünde Battal Gazi'nin erleri kurda, düşman askerleri ise koyuna benzetilerek; kurdun koyuna saldırdığı gibi Türkler'in düşmanlara saldırdığı anlatılır. Bu anlatım şeklinin Gök-Türk kitabelerinde de aynı tabirlerle ifade edilmesi güçlü bir geleneksel kültürel bağdır.

Battal; bol, geniş, ağır anlamına gelmektedir. Anadolu'da Türkmenler arasında gürbüz, iri, gözü kara çocuklar için bu tabir hâlâ kullanılır. Battal kelimesi Abdal kelimesi ile de ilişkilendirilir. Ak Hunlar'a Antik Yunan kaynakları Ephthalite, Abdel veya Avdel derken; Ermeniler, Aktalitler ve Haital; Persler ve Araplar, Haytal veya Hayatila demektedirler. Battal ve Abdal kelimelerinin etimolojik kökeni buraya dayanır. Battal Gazi'ye destanda Battal ismini, O'nu düelloda yenemeyen Bizanslı Ahmer'in vermesi, Battal Gazi'nin ise Ahmer'i yenmesi ve onun İslam'ı kabul etmesi nedeniyle Ahmer'e Battal Gazi'nin isim olarak 'Ahmet Turan' ismini vermesi manidardır. Zira 'TURAN' ismi Türkçe kökenli bir kelimedir.

14. Yüzyıl'da yaşamış olan tıpkı Ahi Evren gibi Horasan Hoy'dan Anadolu'ya gelen Türkistanlı Hoca Ahmed Yesevi dervişlerinden Türkmen Ereni olan Pîr-i Horasan Hacı Bektaşi Veli'nin Bektaşî Tarikatı'nın mensubu olan ve Orhan Gazi ile birlikte erenleri ile Bursa'nın fethine savaşa katılıp geyik üzerinde savaştığı için Geyik Abdal Musa olarak bilinen Alp Eren, Bursa'nın fethi sonrası Antalya, Elmadağ'da tekke kurmuştur.

Abdal Musa ile ilgili rivayet ve menakıplarda Kaygusuz Abdal (Alaiye/Alanya) beyinin oğlu Gaybi avlanırken attığı okla bir geyiği koltuğundan vurur. Yaralı geyik kaçar, Gaybi arkasından koşar. Geyik Abdal Musa'nın tekkesine girer, arkasından avcı da girer, dervişlerden geyiği sorar. Dervişler görmediklerini söylerler. Çekişme başlar. Olaya Abdal Musa karışır ve koltuğu altından kanlı oku çıkararak Gaybi'ye gösterir.

Gaybi okunu tanır ve Musa'ya bağlanır. Alanya beyi oğlunu tekkeden kurtarmak ister ama Gaybi, Musa'dan ayrılmaz. Bey, Teke (Antalya) beyine başvurarak oğlunun kurtarılmasını ister. Teke beyinin gönderdiği ordu Musa'ya yenilir, Gaybi tekkede kalır. Bu rivayette tıpkı Ural-Altay Türk Destan motifi mevcuttur.

ALA GEYİK; ANADOLU TÜRK EFSANE, ŞİİR VE TÜRKÜLERİNDE ÖNEMLİ BİR YER TUTAR

Alageyik efsanesine göre Serçeme köyünde dağ keçisi ve geyik avına çok meraklı bir genç yaşarmış. Dağ keçisi ve geyik avından başka bir şey düşünmeyen bu genç, her zaman Serçeme kayalıklarında geyik avına çıkarmış. Serçeme'de de güzel bir kız yaşarmış. Avcının gönlü avından sonra bu kıza düşmüş. Serçeme köylüleri durumu anlayınca, delikanlıyı geyik avından vazgeçirip bu kızla evlenmesi için kandırırlar.

Düğün gecesi genç, Serçeme kayalıklarında geyik seslerini duyunca gelini teli duvağı ile orada bırakır, silahını kapıp geyiğin peşine düşer. Mevsim kış olduğu için kayalıklar su içindeymiş. Geyiğin peşinden giden genç Serçeme kayalıklarındaki oyuklardan birine düşer. Her taraf buzla kaplı olduğu için oyuklardan çıkamaz ve donarak ölür.